Odbudowa Warszawy 1945-1980

Choć często postrzegamy je jako przestrzeń już ukształtowaną, każda nasza decyzja, od tej najmniejszej, związanej z tym, czy posprzątamy odchody naszego pupila, po wybór władz, wpływa na  percepcje i waloryzację tego miejsca. Nawet jeżeli odpowiedzialność za ważne decyzje oddelegowaliśmy na inne osoby, mamy na nie wpływ. Miasto to określony obszar, infrastruktura, ludzie i historia. Przestrzeń zderzania się wielu myśli i idei, czasem twórczych, innym razem niezwykle okrutnych. Sporów i kompromisów.

Warszawo, przyrzekamy Ci dziś święcie na mogiły Twoich Bohaterów, że odbudujemy z gruzów Twe gmachy, Twe ulice, Twe place, wysiłkiem wspólnym na jaki może zdobyć się miłujący Cię Naród Polski… Naród Polski potrafi odbudować Stolicę, przywrócić jej niezapomniane piękno i zapewnić jej godne miejsce wśród wszystkich stolic świata

Podobno w Polsce jest ich 919, jednak jest jedno, postrzegane w sposób szczególny. Największe pod względem liczby mieszkańców, powierzchni. Warszawa. Stolica. Miasto odbudowane, ale też ciągle kształtowane przez mieszkańców, polityków, planistów i… miłośników planszówek.

Warszawa – plan pięcioletni

W 2011 roku, Piotr Grzymisławski i Łukasz Szopka rozpoczęli realizację nowego planu pięcioletniego. Przedsięwzięcia na tyle dużego, że w jego realizację włączyło się lubelskie wydawnictwo Fabryka Gier Historycznych, a później także rodacy rozsiani po całej Polsce, którzy pomogli finansowo i merytorycznie w wydaniu gry planszowej Odbudowa Warszawy 1945-1980.

Według szacunków Biura Odbudowy Stolicy z 1945 roku, w lewobrzeżnej Warszawie zburzono aż 84 procent budynków.

City Building to w grach planszowych potencjalnie bardzo interesująca i niesamowicie inspirująca tematyka. W niektórych przypadkach jednak ograniczająca się do abstrakcyjnych tworów, jak w Suburbi czy Quadropolis. W tym wypadku już sam tytuł obiecuje coś więcej, gdyż planszówka nawiązywać ma do budzących niezwykle wiele emocji wydarzeń historycznych. Biorąc ją do rąk oczekiwałem zarówno zabawy, jak i krótkiej lekcji historii.

Cały naród buduje swoją stolicę

Ten heroizm pionierów odbudowy Warszawy znalazł potężnego sprzymierzeńca w woli całego narodu. Masy ludowe odczuły tragiczne zniszczenie Warszawy jako dotkliwą krzywdę. Zrozumiały, że taką potworną cenę zapłaciła Warszawa za swą rolę głównego ośrodka oporu przeciw najeźdźcy, oporu, który miał swe źródła w rewolucyjnych tradycjach Warszawy, kolebki polskiego ruchu robotniczego..

Nieważne gdzie zasiądziesz do rozgrywki w Odbudowę Warszawy 1945-1980, twoje zadanie jest jedno: kierować procesem przywracania przedwojennego blasku stolicy. No dobrze, może nie zawsze przedwojennego, bo jak dobrze wiemy, historycznie (i estetycznie) proces ten wzbudza wiele kontrowersji. Jednak dla gracza ważny będzie efekt w postaci punktów zwycięstwa (nazwijmy go owym blaskiem).

Co ciekawe, odbudowa Warszawy zjednoczyła naród nie tylko zaraz po wojnie, lecz także w 2016 roku, podczas zbiórki pieniędzy na wydanie planszówki. Bo to właśnie dzięki finansowaniu społecznościowemu na platformie wspieram.to udało się wydać grę na bardzo wysokim poziomie.

Bardzo klimatyczna i estetyczna plansza, obrazująca część terytorium stolicy podzielonej na kilka stref. Spora liczba kart, z których wiele przedstawia budynki wznoszone lub odbudowywane w powojennej Warszawie. Drewniane elementy, różniące się nie tylko kolorem, jak ma to miejsce w wielu grach, lecz także kształtem, np. różne kategorie budynków i mosty. Nawet takie detale jak znacznik pierwszeństwa, w kształcie Syrenki wywołują bardzo pozytywne odczucia graczy. A to tylko część elementów, jakie znajdziecie w pudełku.

I samo pudełko jest przykładem tego, że warto czasem słuchać głosu ludu. Jego pierwsza wersja pokazana podczas kampanii na wspieram.to wywołała bardzo wiele kontrowersji. Wielu osobom, w tym i mnie, namalowana cegła z wytłoczoną syrenką przypominała… kostkę mydła. Wydawca postanowił zmienić projekt i obecnie grafika oddaje w niesamowity sposób tematykę gry. To była bardzo dobra zmiana.

Ożywiamy „rezerwat”

Podobno pod koniec II Wojny Światowej pojawiały się głosy, by nie odbudowywać zrujnowanej Warszawy i pozostawić ją jako swoisty „rezerwat” przypominający o okrucieństwie i ogromie zniszczeń.

Całe szczęście, nie znalazły one posłuchu wśród powracających na zgliszcza swoich domów warszawiaków i rozpoczęto proces odbudowy. W grze Odbudowa Warszawy 1945-1980 mamy szanse realizowania tego procesu w dwóch wariantach: rodzinnym i zaawansowanym. Z racji, że reguły tego pierwszego są bardzo uproszczone, w recenzji pokrótce przedstawię „pełną” wersję rozgrywki.

1945 rok….

Plansza gry została podzielona na trzy strefy: historyczną, pierwszą i drugą, co ma znaczenie w przypadku części budynków, które będziemy starali się wybudować. Na początku rozgrywki, zarówno na historycznej jak i pierwszej strefie, znajdziemy zalegający gruz. Ten z czasem może stać się budulcem, jednak dopóki danych miejsc nie odgruzujemy, nie odzyskają one swojego blasku….

A swoje zadanie rozpoczynamy posiadając 11 heksów w wybranym kolorze, znaczniki metra, 4 inżynierów i kartę norm reprezentującą koncepcję urbanistyczną, jaką będziemy starali się realizować. Oczywiście każdy z graczy będzie miał inną, w końcu miasto to przestrzeń zderzania się wielu idei….

Rozgrywka trwa siedem rund (4 rundy odbudowy i 3 modernizacji), a każda z nich składa się z trzech faz.

BOS stawia wymagania

W pierwszym okresie w BOS-ie pracowało blisko 1,4 tys. osób, w tym 351 inżynierów, 534 techników i kreślarzy oraz grupa rzeczoznawców. Natomiast w wykonawstwie, w okresie gdy podlegało BOS-woi zatrudniano ponad 9,5 tys. osób.

W pierwszej fazie uzupełniane są karty zadań urbanistycznych stawiające przed nami krótkoterminowe cele.  Budowa budynku kulturowego obok mieszkalnego, fabryki w pobliżu metra, budynku usługowego obok kulturowego to tylko niektóre z zadań wyznaczanych nam przez Biuro Odbudowy Stolicy (BOS). Gracz, który pierwszy je zrealizuje, otrzyma dodatkowe punkty. Miasto nie powinno rozwijać się w sposób niekontrolowany i ważne, by zaspokajało potrzeby wielu mieszkańców.

Wizje i efekty

Druga faza wiąże się z planowaniem. To podczas niej będziemy delegowali swoich inżynierów do konkretnych zadań lub wysyłali ich na plac budowy.

Delegacja wiąże się z dostępnymi na planszy działań akcjami. Część z nich jest limitowana i może wykonać je tylko jeden inżynier w danej rundzie, część oznaczona zieloną ramką to pola nielimitowane. Pozwalają one na zdobywanie nowych kart projektów, surowców (gruzu, betonu, funduszy), stawianie nowych budynków (nie przypisanych do gracza) i odgruzowywanie wybranych pól.

Chcąc wysłać inżyniera na plac budowy, musimy wybrać jedną z posiadanych kart projektu a także pole, na którym planujemy wybudować dany budynek. Rezerwujemy w ten sposób miejsce na budowę oraz potencjalny projekt, który zostanie tam zrealizowany.

Przedwojenni urbaniści uważali XIX-wieczne miasto za niewygodne do  życia, ciasne, niezdrowe, niewydolne komunikacyjnie. Zniszczenie warszawy traktowali jako szansę na zaprojektowanie lepszego miasta. (…) Z kolei narzucone Polsce władze komunistyczne dążyły do odbudowy Warszawy jako miasta socjalistycznego i egalitarnego, bez prywatnej własności ziemi, kamieniczników, tradycyjnej klasy średniej. Poszerzano przedwojenne ulice, planowano budowę nowych dzielnic i osiedli mieszkaniowych.

Wreszcie trzecia faza, gdy to idea przekształca się w fizyczny twór. Jeżeli wcześniej wysłaliśmy inżyniera na plac budowy i stać nas na zapłacenie kosztu, stawiamy budynek na planszy, pamiętając, że część można budować tylko w określonej strefie.

Każdy kolejny gmach, odcinek metra, czy most przywraca blask stolicy, zwiększając naszą liczbę punktów zwycięstwa. Te otrzymujemy bezpośrednio po wybudowaniu danej lokacji,  za realizacje zadań urbanistycznych oraz norm, które otrzymaliśmy przed rozpoczęciem rozgrywki i wreszcie za sąsiedztwo poszczególnych typów budynków.

Proces historyczny

Jako rodowity bydgoszczanin przyznam, że mało wiem o historii Warszawy, dlatego sięgając po grę miałem nadzieję, że Fabryka Gier Historycznych wykorzysta potencjał edukacyjny związany z tematyką. Niestety….

Największym dokonaniem odbudowy Warszawy była rekonstrukcja dzielnic zabytkowych – Traktu Królewskiego, Starego i Nowego Miasta. Było to przedsięwzięcie niemające precedensu w historii, podjęte wbrew obowiązującym wówczas doktrynom konserwatorskim, na przekór możliwościom ekonomicznym zniszczonego kraju.

Podobnie jak w przypadku Bohaterów Wyklętych czuję tutaj wielki niedosyt. W przeciwieństwie do planszówek IPN-u, nie ma tutaj żadnej broszury, artykułu, choćby krótkiego w ramach instrukcji, nakreślającego tło historyczne. Można dyskutować, czy gracze na pewno tego potrzebują, powątpiewać w to, czy w ogóle takie publikacje czytają. Ale Odbudowa Warszawy 1945-1980 to tytuł kierowany do szerokiego grona odbiorców, w tym gracza familijnego, który może sięgnie po to pudełko właśnie ze względu na tematykę, a nie mechanikę. Warto dać takim osobom narzędzie do tego, by wzbogaciły swoją wiedzę, którą potem mogą przekazywać choćby dzieciakom, wspólnie siadając z nimi do planszy.

Sam byłem zaskoczony niektórymi faktami związanymi z procesem odbudowy stolicy. Ale zdaje sobie sprawę z tego, że jako recenzent mam trochę inną motywację, by poznać różne aspekty gry. Dla wielu planszówka będzie zbyt słabym impulsem, by zacząć szukać materiałów o Warszawie w internecie lub bibliotece.

Nowoczesność

Odbudowa Warszawy 1945-1980 w nietypowy sposób łączy to co tradycyjne z nowoczesnością. Planszówkę ze światem cyfrowym. Dzięki kampanii na wspieram.to została stworzona aplikacja pozwalająca na wyświetlanie trójwymiarowych modeli niektórych budynków występujących w grze wraz z krótką notką o danym budynku. Mnie to nie do końca przekonało, ale przynajmniej w małym stopniu wypełnia lukę związaną z brakiem informacji o wydarzeniach historycznych związanych z odbudową stolicy. Przydałoby się mimo wszystko ciut więcej faktów i niekoniecznie jedynie w formie cyfrowej.

Heroizm pionierów odbudowy Warszawy

Powyższe zarzuty wiążą się głównie z aspektem edukacyjnym. Podejrzewam jednak, że dla Piotra Grzymisławskiego i Łukasza Szopka, celem nadrzędnym było stworzenie dobrej gry. A gra to mechanizmy, wykonanie, emocje….

Warszawo, przyrzekamy Ci dziś święcie na mogiły Twoich Bohaterów, że odbudujemy z gruzów Twe gmachy, Twe ulice, Twe place, wysiłkiem wspólnym na jaki może zdobyć się miłujący Cię Naród Polski… Naród Polski potrafi odbudować Stolicę, przywrócić jej niezapomniane piękno i zapewnić jej godne miejsce wśród wszystkich stolic świata.

O wykonaniu już pisałem i wiele więcej pisać nie muszę. Gdybym miał się czepiać to instrukcji (która mniej doświadczonym graczom może stwarzać trudności w przyswojeniu reguł). Uciążliwym rozwiązaniem jest także wykorzystanie podobnych kolorów dla żetonów betonu i gruzu – podczas rozgrywek przy słabszym oświetleniu, czasem ciężko było je rozróżnić. Ale podkreślam: wykonanie Odbudowy Warszawy 1945-1980 jest na naprawdę wysokim poziomie. W przeciwieństwie First to Fight, gdzie mieliśmy do czynienia trochę z przerostem formy nad treścią (niepraktyczna plansza), tak tutaj zadbano o to, by optymalizować przestrzeń gry. Plansza na której znajduje się dodatkowo tor punktacji, tabela sąsiedztwa i kosztów budowy. W prawym dolnym rogu kart znajdujemy informacje o tym, za sąsiedztwo z jakim typem budynków dany projekt przyniesie nam punkty na koniec gry. To detale – ale wpływające pozytywnie na płynność rozgrywki.

Dwa warianty to z całą pewnością ukłon w stronę mniej doświadczonych graczy. Gdybym miał oceniać Odbudowę Warszawy opierając się na wariancie podstawowym, czułbym wielki niedosyt. Dla mnie jest on zbyt uproszczony i brakuje mi w nim emocji związanych z blokowaniem pól na planszy działań i ograniczeniami do 3 liczby poszczególnych surowców, które znalazłem w wariancie zaawansowanym.

Powojenna odbudowa Warszawy okazała się przedsięwzięciem pełnym sprzeczności. Miała miejsce w wyjątkowo trudnych warunkach politycznych. O jej kształceni zadecydowały ideologia, ówczesne poglądy estetyczne i urbanistyczne, a wreszcie narzucenie wzorów sowieckich i odcięcie Polski od Zachodu żelazną kurtyną.

Zaawansowanym. Może brzmi to dość groźnie – w praktyce to ciągle dość prosta gra i nawet mniej doświadczony gracz szybko zauważy, że spokojnie może zasiąść do rozgrywki z wykorzystaniem wszystkich reguł. I to jest coś czego oczekiwałem po tej grze. Tytułu dla szerokiego grona odbiorców, tak by cały naród mógł włączyć się w proces odbudowy stolicy.

Emocje wiążą się także z „klimatem” gry. Jedni dostrzegą tutaj suche „euro”, drudzy planszówkę przemycającą pewne elementy epoki. Ot, choćby w oprawie graficznej, przejrzystej i klimatycznej. A dodatkowo okładka, która jest prawdziwą perełką. Poszczególne mechanizmy także można podpiąć pod wydarzenia tamtych lat: odgruzowywanie, zadania stawiane przez BOS, odmienne koncepcje odbudowy kreowane przez poszczególnych architektów (karty norm), ograniczenia w dostępie do surowców. Jest jeden warunek – gracz musi mieć świadomość tego, jak ten proces przebiegał….

1 z 5

Budujemy betonowy nowy dom

Tak jak cały proces związany z przywracaniem blasku Warszawie ma wielu zwolenników i krytyków, tak i jest z grą od Fabryki Gier Historycznych. Znajdą się miłośnicy planszówek, którzy będą narzekali, że nie jest to nowatorski tytuł i wszystkie rozwiązania już widzieli. Znajdą się i tacy jak ja, którym będzie brakowało nakreślenia tła historycznego. Pomimo tego uważam, że plan pięcioletni autorów, wydawcy i graczy, bez których tytuł ten by się nie ukazał, z całą pewnością można uznać za udany. W pudełku dostajemy sprawnie działający city building, z bardzo dobrze wykonanymi elementami i ze sporym potencjałem edukacyjnym, który wciąż można zagospodarować. Jak dla mnie, obok Sigismundus Augustus to jedna z najciekawszych gier Fabryki Gier Historycznych.

Na koniec muszę wspomnieć, że dziwi mnie ignorancja Miasta Stołecznego Warszawy, które dostało udane narzędzie promocyjne, stworzone (pozwolę sobie na użycie nieco górnolotnego określenia) przez naród, a w żaden sposób się nim nie chwali. Może i ten projekt, podobnie jak odbudowa starówki (wpisanej na listę światowego dziedzictwa UNESCO), czy archiwum BOS wpisane na listę „Pamięć Świata”, musi zostać najpierw pozytywnie ocenione przez zewnętrzne podmioty.

Cytaty pochodzą z książki: Budujemy nowy dom : odbudowa stolicy w latach 1945-1952; Jerzy S. Majewski, Tomasz Markiewicz